Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia, w 2020 roku depresja ma stać się drugim największym zagrożeniem dla zdrowia (po chorobach układu krążenia). Coraz częściej o depresji się mówi, powstają akcje społeczne mające uwrażliwić ludzi na osoby zmagające się z depresją w ich otoczeniu. Powoli wzrasta świadomość społeczna i zmienia się postrzeganie zaburzeń nastroju. W dzisiejszym artykule skupimy się na depresji wśród młodzieży, która rokrocznie zbiera śmiertelne żniwo. Stosunkowo niedawno, bo w latach 70. ubiegłego wieku, pojawiła się w podręcznikach do psychiatrii dziecięcej. Coraz częściej do gabinetów psychoterapeutycznych zgłaszają się rodzice zaniepokojeni zmianami, jakie zachodzą w ich nastoletnich dzieciach. Zastanawiają się, „czy to już depresja, czy po prostu hormony?”. Na początek przyjrzyjmy się temu, co powinno zaniepokoić otoczenie nastolatka i zapalić czerwoną lampkę alarmową.
Jakie są objawy depresji u nastolatków?
Zaburzenia afektywne najczęściej przybierają postać obniżenia nastroju i spłycenia doznawanych emocji, niejakiego zobojętnienia. Mogą również wyrażać się chwiejnością nastroju, nastrojem depresyjnym połączonym z negatywną oceną siebie i aktualnej sytuacji, pesymistycznym spoglądaniem w przyszłość. Warto zauważyć, że nastrój nie musi być obniżony w kierunku depresyjnego. Może również pojawić się drażliwość, łatwe uleganie irytacji, wybuchy złości.
Charakterystyczny jest podwyższony poziom lęku, szczególnie dotyczącego przyszłości i perspektyw. Wyraża się w poczuciu niezdolności do spełnienia określonych zadań i osiągnięcia satysfakcjonującego statusu społecznego. Może dotyczyć zarówno perspektyw zawodowych, zdobycia wykształcenia, jak również znalezienia odpowiedniego partnera i zbudowania szczęśliwej rodziny. Lęk może również dotyczyć bieżących spraw, m.in. wyników szkolnych, relacji rówieśniczych czy związków romantycznych.
Innym ważnym obszarem uwypuklającym się w depresji młodzieńczej są zaburzenia poznawcze. Mogą się objawiać trudnościami w uczeniu się, w zapamiętywaniu nowych informacji czy problemami ze skupieniem uwagi. Często są to pierwsze objawy depresji, a ze względu na ich charakter mogą zostać zbagatelizowane. Towarzyszy im niskie poczucie własnej wartości czy wręcz przekonanie o bezwartościowości. Może pojawić się również tzw. triada depresyjna, czyli negatywne myślenie o sobie, świecie i innych ludziach oraz o swojej przyszłości.
Do objawów zaburzeń nastroju zalicza się również ciągłe uczucie nudy i pustki oraz niemożność znalezienia przyjemności, w aktywnościach, w której do tej pory chętnie się uczestniczyło, czyli anhedonię. Występuje obniżenie aktywności, porzucenie dotychczasowych zainteresowań i pasji. Cała aktywność może sprowadzać się do leżenia w łóżku i pozbawionego celu przeglądania internetu czy scrollowania mediów społecznościowych.
Charakterystyczne są również zaburzenia rytmu dobowego. Przejawiają się trudnościami z porannym wstawaniem, co może przekładać się na problemy w szkole, późne chodzenie spać i ogólne lepsze funkcjonowanie w godzinach wieczornych. Częstą skargą są też trudności z zasypianiem lub zbyt wczesne wybudzanie się (nawet kilka godzin przed planowaną pobudką). Mogą również pojawić się zaniedbania w higienie osobistej oraz dbaniu o wygląd.
Najbardziej widocznymi symptomami depresji u młodzieży są zaburzenia zachowania. Mogą objawiać się dwojako: poprzez niepodejmowanie czynności, jakich oczekuje się od nastolatka (regularne chodzenie do szkoły, rozwijanie swoich zainteresowań, wypełniania obowiązków domowych, itd.), jak również poprzez łamanie norm i zakazów społecznych (np. eksperymentowanie z narkotykami, przypadkowa aktywność seksualna, wagarowanie).
Innym objawem są dolegliwości somatyczne, czyli płynące z ciała. Mogą przejawiać się silnym skupieniem na swoim ciele w poszukiwaniu symptomów choroby, która miałaby wyjaśniać objawy pochodzące z zaburzeń nastroju. Obecne może być również uciekanie w somatyzację, czyli często poczucie, że „coś mi dolega” – mogą to być bóle głowy, nudności, zaburzenia układu pokarmowego.
Objawem, którego nigdy nie wolno lekceważyć są myśli i zachowania samobójcze. Mogą objawiać się nawracającymi fantazjami, w jaki sposób popełnić samobójstwo, szukanie w Internecie sposobów na najbardziej bezbolesne odejście, rozdawanie swoich rzeczy, częste mówienie o śmierci, również w kontekście uwolnienia się od cierpienia. Chociaż częstość występowania myśli samobójczych znacznie przewyższa częstość występowania zachowań o charakterze suicydalnym, nigdy nie należy tego lekceważyć. W takiej sytuacji należy koniecznie szukać pomocy u zaufanych osób dorosłych bliskich nastolatkowi lub specjalistów w obszarze zdrowia psychicznego (psychiatrów, psychologów, psychoterapeutów).
Jak diagnozuje się depresję?
Podczas diagnozy depresji bierze się pod uwagę czynniki genetyczne, czyli czy w najbliższej rodzinie (u rodziców, rodzeństwa) występowały zaburzenia afektywne, schizofrenia bądź jakiekolwiek zaburzenia psychiczne. Innym ważnym aspektem są zaburzenia biochemii mózgu, związane z nieprawidłową aktywnością neuroprzekaźników, czyli związków chemicznych przenoszących sygnały między komórkami nerwowymi lub między komórkami nerwowymi a mięśniowymi lub gruczołowymi. Inne ważne pytania diagnostyczne będą dotyczyć zdarzeń z przeszłości, które mogły wpłynąć na obecny stan psychiczny – problemów w rodzinie i w środowisku koleżeńskim, chorób, trudności w szkole. Nie bez znaczenia pozostaje również aktualna sytuacja – konflikty w domu, bycie ofiarą przemocy, bycie obarczonym zbyt dużą odpowiedzialnością lub przytłoczonym obowiązkami, zbyt wysokie wymagania stawiane przez otoczenie, brak wsparcia, brak integracji z grupą rówieśniczą, problemy zdrowotne.
Jak wygląda leczenie depresji?
Leczenie depresji młodzieńczej powinno być kompleksowe i dostosowane do indywidualnych potrzeb nastolatka. Podstawową metodą leczenia jest psychoterapia prowadzona przez odpowiednio wykwalifikowaną specjalistkę/specjalistę. Jej celem jest określenie i usunięcie lub zmodyfikowanie czynników, które niekorzystnie wpływają na proces dorastania oraz udzielenie wsparcia i pomocy w radzeniu sobie z tymi aspektami, których nie można zmienić. Odpowiednio prowadzona terapia ma wspierać rozwój własny nastolatka, pomóc zbudować i wzmocnić samoocenę i poczucie kompetencji a także nauczyć konstruktywnego rozwiązywania problemów i radzenia sobie z emocjami w sytuacjach trudnych. Psycholog może również zasugerować konsultację psychiatryczną aby dopasować odpowiednie leki antydepresyjne. Jedynie lekarz może decydować o ich rodzaju i dawce. Jeżeli depresja nastolatka wynika z problemów rodzinnych, terapeuta może zasugerować spotkania z najbliższymi, czyli terapię rodzinną.
Depresja nie jest żadnym „wymysłem” ani „wymówką, żeby się nie uczyć”. To poważna choroba, która, nieleczona, może prowadzić do śmierci. Jeśli w swoim otoczeniu zauważysz, że ktoś nagle się zmienił, stał się przewlekle smutny lub rozdrażniony, zalękniony i w rozmowach często nawiązuje do śmierci – nie czekaj, reaguj! Spróbuj delikatnie zasugerować poszukanie fachowej pomocy lub powiadom zaufanego dorosłego. Być może uratuje to komuś życie.
